Λύση υπάρχει αλλά βρίσκεται στο Διάστημα

(Νεο)μερκαντιλισμός

Ο μερκαντιλισμός είναι μία πολύ παλιά σχολή οικονομικής σκέψης που ευδοκίμησε περίπου μεταξύ 15ου και 18ου αίωνα, τα χρόνια δηλαδή όπου η αποικιοκρατία βρισκόταν στα φόρτε της. Η βασική ιδέα του μερκαντιλισμού ήταν η δημιουργία μονοπωλίων, η προστασία ραντιέρηδων (από το γαλλικό rentier, κοινώς οι γνωστές σε εμάς συντεχνίες), εις βάρος της εργατικής παραγωγικής τάξης, η μεγιστοποίηση της παραγωγής χωρίς την παράλληλη ανάπτυξη της εσωτερικής κατανάλωσης, η μεγιστοποίηση των εξαγωγών, και τέλος η μείωση των εισαγωγών. Αυτό το μοντέλο διαχείρισης μεσουρανούσε στην αποικιοκρατική Ευρώπη που εκμεταλλευόταν τις πρώτες ύλες των αποικιών της, τις επεξεργαζόταν μέσω ενός χαμηλού εργατικού κόστους, και τις εξήγαγε αποσπώντας την υπεραξία.

Μετά την επανένωση της Ανατολικής και της Δυτικής Γερμανίας το '90, η στρατηγική των τελευταίων Γερμανικών κυβερνήσεων, συνοψίζεται σε μία μονεταριστική πολιτική χαμηλού πληθωρισμού, συμπίεσης των μισθών, δηλαδή μείωσης του εργατικού κόστους, ραγδαίας αύξησης των εξαγωγών μέσω του ενιαίου νομίσματος, χαμηλών μισθών, και ταυτόχρονης μείωσης των εισαγωγών. Κάποιοι οικονομολόγοι όπως ο Flassbeck και ο Steiglitz ονομάζουν αυτή τη στρατηγική νεομερκαντιλισμό. Το σκεπτικό σε αυτή τη στρατηγική είναι η διατήρηση του πληθωρισμού σε χαμηλότερα επίπεδα από τα επίπεδα πληθωρισμού της υπόλοιπης Ευρωζώνης. Κοινώς συμπιέζοντας τους μισθούς, τις τιμές, και το μισθολογικό κόστος αυξάνεις τις εξαγωγές και μειώνεις τις εισαγωγές. Αυτό όπως είδαμε στο προηγούμενο επεισόδιο επιταχύνθηκε λόγω της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και της ύφεσης που βίωνε η Γερμανία τα πρώτα χρόνια της εισόδου της στο νόμισμα. Παρ όλα αυτά δεν ήταν απλώς ένα ατύχημα. Αποτελεί ακόμα τη συνειδητή επιλογή της γερμανικής πολιτικής.

Όπως είδαμε στο προηγούμενο επεισόδιο όπου ένας κεντρικός τραπεζίτης μέτραγε τις φούσκες, οι Γερμανοί βρίσκονταν σε ύφεση στις αρχές της δεκαετίας και αυτό το πρόβλημα προσπάθησαν να το λύσουν κυρίως μέσω μίας νομισματικής πολιτικής χαμηλών επιτοκίων της ΕΚΤ, τελικά συμβάλλοντας στις φούσκες του νότου. Δεύτερον προσπάθησαν να την αντιμετώπισουν μέσω μίας περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής. Όμως αυτή πολιτική που στόχευε στην εκμηδένιση του πληθωρισμού, στη συμπίεση μισθών, και στην απελευθεριοποίηση της αγοράς εργασίας, δεν εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη Γερμανία το 2002. Ήδη από το 1996, η Γερμανοί εφήρμοζαν την πολιτική που στόχευε στη μηδενική αύξηση του ονομαστικού κόστους εργασίας. Αυτό το πέτυχαν μέσω ενός κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ των συνδικάτων, και των επιχειρηματικών επιμελητηρίων. Ουσιαστικά οι πολιτικοί συμφώνησαν με τα συνδικάτα ότι δεν θα δίνονται αυξήσεις στους μισθούς, αλλά παράλληλα δεν θα αυξάνεται ο πληθωρισμός, προκειμένου να μη μειωθεί η αγοραστική δύναμη των εργαζομένων. Η λογική πίσω από αυτή την κοινωνική συμφωνία, ήταν ότι με αυτή τη στρατηγική θα καθιστούσε τη Γερμανία σούπερ ανταγωνιστική, μειώνοντας τελικά την ανεργία.

Παράλληλα υπήρχε η πεποίθηση ότι η μη αύξηση στους μισθούς, δεν θα διέλυε την εσωτερική κατανάλωση, καθώς η μικρότερη ανεργία θα αντικαθιστούσε τη μειωμένη λόγω συμπίεσης των μισθών ζήτηση. Τελικά αυτό αποδείχθηκε άλλη μία τεράστια μπαρούφα, από αυτές που μας συνηθίζουν οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι, όταν προσπαθούν να μας πείσουν ότι η μείωση της φορολογίας των πλουσίων, ή αντίστοιχα η μείωση των μισθών των φτωχών, θα καταστήσει τους τελευταίους πιο πλούσιους.  Όπως ήταν λοιπόν αναμενόμενο, η εσωτερική ζήτηση, και άρα και οι εισαγωγές της Γερμανίας κατέρρευσαν μετά τη συμπίεση των μισθών. Όπως καταλαβαίνετε, όταν η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης, δεν καταναλώνει, αλλά μονάχα εξάγει, οι υπόλοιποι έχουμε πρόβλημα.

Kicking the ladder

Αυτό το συστηματάκι λοιπόν λειτουργεί άψογα όσο πάνε καλά οι εξαγωγές καθώς μοιράζει χαμόγελα στους ντόπιους. Βέβαια η προυπόθεση για να πάνε καλά οι εξαγωγές σημαίνει ότι κάποιος άλλος καταναλώνει αυτή την παραγωγή. Και εδώ ξεκινάνε τα προβλήματα (για τους άλλους), καθώς τα εμπορικά πλεονάσματα της Γερμανίας αυτόματα συνεπάγονται εμπορικά ελλείμματα για τους υπόλοιπους. Το προβλήματα έγιναν ακόμα μεγαλύτερα όταν οι Γερμανοί πολιτικοί αποφάσισαν ότι οι "τεμπέληδες" νότιοι πρέπει να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί χωρίς ταυτόχρονα να χάθουν τα εμπορικά πλεονάσματα της Γερμανίας. Η σύγκλιση των οικονομιών της Ευρωζώνης -θεωρητικά πάντα- είναι μία διαδικασία που περιλαμβάνει προσπάθειες και θυσίες από όλα τα κράτη μέλη. Η Γερμανοί πολιτικοί έχουν αποφασίσει ότι αυτό δεν τους συμφέρει και άρα προσπαθούν να μεταθέσουν όλο το κόστος της απομόχλευσης και της σύγκλισης της ανταγωνιστικότητας, στην ευρωπαική περιφέρεια, με τα γνωστά σε όλους μας καταστροφικά αποτελέσματα. Κοινώς, αντί να μειώνουμε τις τιμές και τους μισθούς (με έμφαση φυσικά στο δεύτερο) των νοτίων, θα μπορούσαμε να αυξάνουμε τις τιμές και τους μισθούς των Βορείων, ή τελοσπάντων να κάνουμε και τα δύο παράλληλα. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν αρέσει καθόλου στους τραπεζίτες και στους επιχειρηματίες του πυρήνα που θα δουν τα κέρδη τους να παίρνουν την κάτω βόλτα, και γι αυτό δεν ακολουθείται ως πολιτική.

Το μεγάλο πρόβλημα λοιπόν εδώ είναι ότι οι νότιοι καλούνται να συγκλίνουν οικονομικά με τη Γερμανία, αλλά η Γερμανία ταυτόχρονα υπεραμύνεται της απόκλισής της ανταγωνιστικότητάς της με το νότο, προκειμένου να συντηρίσει το εμπορικό της πλεόνασμα. Και αυτό φυσικά δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει. Με τη συνθήκη του Μάαστριχτ, τα κράτη μέλη του ευρώ συμφώνησαν σε συγκεκριμένα μακροοικονομικά μεγέθη όπως η μη υπέρβαση του 3% στα δημοσιονομικά ελλείμματα, ή όπως η διατήρηση του πληθωρισμού στο 2%. Φυσικά οι νότιοι όπως όλοι ξέρουμε τα έκαναν μαντάρα στη δημοσιονομική διαχείριση "τρέχοντας" ελλείμματα πάνω από το συμφωνηθέν όριο. Αντίστοιχα μαντάρα όμως τα έκαναν και οι Γερμανοί ως προς τη διατήρηση του πληθωρισμού, παραβιάζοντας συνειδητά τη Συνθήκη και τελικά συμβάλλοντας τα μάλα στη διάλυση του μαγαζιού. Όσο οι νότιοι παραβίασαν τη Συνθήκη με την κακή διαχείριση  και την εκτόξευση του πληθωρισμού πάνω από το συμφωνηθέν, άλλο τόσο την παραβίασαν και οι Γερμανοί που διατήρησαν και διατηρούν τον πληθωρισμό τους σε χαμηλότερα επίπεδα από αυτά της Συνθήκης.

Έτσι τώρα έρχονται όλοι αυτοί οι ηθικολόγοι, δηλαδή οι Πάγκαλοι του Βορρά, και μας κουνάνε το χέρι λέγοντάς μας πόσο τεμπέληδες είμαστε, πόσο μας αρέσει να ζούμε με δανεικά, και πόσο μη ανταγωνιστικοί είμαστε, καλώντας μας να σηκώσουμε τα μανίκια και να παράγουμε. Πολύ ωραία. Με ένα τόσο δα προβληματάκι. Όσο η Γερμανία και γενικότερα ο Βορράς, υπεραμύνεται των εμπορικών πλεονασμάτων του, διατηρώντας χαμηλά τον πληθωρισμό, δηλαδή τους μισθούς και τις τιμές των προιόντων/υπηρεσιών, και άρα την εσωτερική ζήτηση, είναι απλώς αδύνατον να αποκτήσουν εμπορικά πλεονάσματα οι νότιοι.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Περιληπτικά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μεταξύ Γερμανίας, Γαλλίας, Ιρλανδίας, Ισπανίας, Ιταλίας, Πορτογαλίας και Ελλάδας είναι πάνω κάτω ίσο με το μηδέν. 

Αντίστοιχη σχέση παρατηρείται στα εμπορικά ισοζύγια όπου τα εμπορικά πλεονάσματα του βορρά, αποτελούν την άλλη όψη του νομίσματος των εμπορικών ελλειμμάτων του νότου. Κοινώς το εμπόριο εντός της ζώνης είναι ένα κλειστό κύκλωμα, και άρα για να αυξήσει μία χώρα το εμπορικό της πλεόνασμα σημαίνει ότι ταυτόχρονα μία άλλη χώρα αυξάνει το εμπορικό της έλλειμμα. Το 2007, το 60% του εμπορικού πλεονάσματος της Γερμανίας που αφορούσε το ενδοκοινωτικό εμπόριο, οφειλόταν στα αντίστοιχα εμπορικά ελλείμματα του νότου. Αυτό το ποσοστό αυξήθηκε το 2009 και το 2010 σε 76%. Πέρυσι η Γερμανία διατήρησε εμπορικά πλεονάσματα της τάξης των 55 δισεκατομμυρίων ευρώ με αντίστοιχα εμπορικά ελλείμματα 31 δισεκατομμυρίων ευρώ στον ευρωπαικό νότο. Όπως όλες οι σχέσεις ενός της ζώνης, έτσι και τα εμπορικά πλεονάσματα του Βορρά (και κυρίως της Γερμανίας), είναι η άλλη όψη του νομίσματος των εμπορικών ελλειμμάτων του νότου (και γενικότερα της περιφέρειας).

Ένας εύκολος τρόπος για να το σχηματοποιήσουμε είναι η κατοχή μπάλας στους αγώνες ποδοσφαίρου. Η Ελλάδα π.χ. στον αγώνα με τη Γερμανία είχε 34% κατοχή μπάλας. Η Γερμανία είχε 66% κατοχή. Η μη κατοχή τους ενός (έλλειμμα), είναι η κατοχή του άλλου (πλεόνασμα). Άλλα ο κύριος Σόιμπλε επιμένει ότι αυτά είναι μπούρδες καθώς μπορούν σύμφωνα με το σκεπτικό του, να έχουν ταυτόχρονα όλοι πλεόνασμα σε ένα κλειστό κύκλωμα όπως το ευρώ. Όταν λοιπόν δείτε αγώνα ποδοσφαίρου όπου και οι δύο ομάδες θα έχουν ταυτόχρονα κατοχή μπάλας πάνω από 50%, ο κύριος Σόιμπλε και οι τρελογερμανοί θα έχουν δικαιωθεί. Μέχρι τότε θα μιλάμε για άλλη μία παραμυθένια οικονομική πολιτική βγαλμένη κατευθείαν από το μαγικό κόσμο της Disney.

Βέβαια για να μην είμαστε τελείως άδικοι με τους Πάγκαλους του Βορρά, υπάρχει και μία περίπτωση που σκέφτηκε ο Κρούγκμαν, όπου ο φαινομενικά ανέφικτος στόχος του Σόιμπλε μπορεί να επιτευχθεί. Αυτή η περίπτωση, προυποθέτει ότι οι Ευρωπαίοι θα ανακαλύψουν έναν νέο πλανήτη με αρκετούς εξωγήινους οι οποίοι θα θέλουν να καταναλώσουν τα αγαθά και τις υπηρεσίες της Ευρωζώνης. Με αυτό τον τρόπο θα μπορούν οι Γερμανοί να συνεχίσουν το νεομερκαντιλισμό τους, και οι υπόλοιποι θα μπορούμε να έχουμε ταυτόχρονα εμπορικά πλεονάσματα και έναν πανευτυχή κύριο Σόιμπλε.